Di tích lịch sử văn hóa Lăng Ông - Đền Bà Cam Xuân tọa lạc trên lô dất rộng khoảng 1000m2 bên bờ vịnh Cam Ranh, thuộc TDP Phúc Xuân, phường Cam Phúc Nam, thành phố Cam Ranh , tỉnh Khánh Hòa.
Theo
lời kể của các bô lão ở đây, cách đây 360 năm, một số ngư dân các tỉnh
miền Trung như Quảng Nam, Bình Định, Phú Yên… đưa gia đình đến sinh sống
hình thành làng Thạnh Vương. Họ chuyên sống bằng nghề biển như lưới
đăng, mành cơm, lưới rút và làm nước mắm…
Truyền
thuyết kể lại rằng, sau một trận chiến với quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh
cùng một số quân lính ghé vào đây. Chung quanh là nước biển mặn chát,
Nguyễn Ánh khấn vái và xin phép thần linh bản thổ cho quân nước ngọt để
uống. Sau đó ông sai quân đào một hố gần bờ biển thì thấy mạch nước ngọt
rất mạnh, đủ cho quân tướng ăn, uống và tạm thời sinh sống trong lúc
chuẩn bị lên đường tiếp tục vào Nam để tìm phương sách chống lại quân
Tây Sơn. Tưởng nhớ công ơn giúp đỡ, phò trợ này, năm 1801, sau khi lên
ngôi lấy đế hiệu là Gia Long, Nguyễn Ánh cho xây dựng Đình làng Lăng Ông
Nam Hải và Đền thờ Bà Thiên Y A Na để thờ cúng.
Tiếp
tục các đời vua: Tự Đức (1850-1880), Đồng Khánh (1886), Duy Tân
(1909-1911), Khải Định (1924), nhà Nguyễn đã 6 lần ban sắc phong Lăng
Ông Nam Hải và 5 lần sắc phong Đền Bà Thiên Y A Na.
Sau
khi thống nhất đất nước, năm 1976, chính quyền cách mạng quy hoạch
chuyển khu phố Cam Ranh đến thôn Xuân Ninh, xã Cam Phúc, huyện Cam Ranh
nay là làng Cam Xuân tổ dân phố Phúc Xuân, thành phố Cam Ranh, tỉnh
Khánh Hòa.
Tháng
11 năm 2005, UBND tỉnh Khánh Hòa đã ban hành quyết định công nhận Lăng
Ông - Đền Bà Cam Xuân, phường Cam Phúc Nam xếp hạng di tích lịch sử văn
hóa cấp Tỉnh.
Những
năm qua, chính quyền địa phương luôn quan tâm việc bảo tồn và phát huy
di sản, đã thành lập Ban Quản lý di tích để trông coi hương khói, phục
vụ du khách về thăm.
Quần
thể Lăng Ông Đền Bà gồm hệ thống các miếu thờ: ngoài điện thờ Lăng Ông
Nam Hải, Chánh điện thờ 3 vị Tam thế, thờ đức Vua cha, thờ đức Mẫu, thờ
hội Tứ phủ, thờ Ông Hỗ, tả ban thờ Đức Quan Thánh, hữu ban thờ Đức Trần
Hưng Đạo.
Lễ
hội Lăng Ông - Đền Bà diễn ra vào các ngày âm lịch hàng năm như 2/3 giỗ
Mẹ Thiên Y A Na, 15/3 Lễ hội thanh minh, 22/8 giỗ cha Trần Hưng Đạo và
còn nhiều lễ khác. Những ngày lễ này có ý nghĩa hết sức to lớn trong
việc duy trì phát huy giá trị văn hóa truyền thống ở địa phương và gắn
kết cộng đồng ở khu dân cư.
Vào
các ngày lễ, tết, tại đây đã diễn ra hoạt động văn hóa truyền thống như
các trò chơi kéo co, đập ấm, đua thuyền chèo… đã thu hút nhân dân địa
phương và hàng trăm khách thập phương về tham dự.
Đến
thăm Lăng Ông - Đền Bà Cam Xuân du khách sẽ được chiêm ngưỡng nét văn
hóa dân gian đặc sắc, tắm mình trong không khí mát lành của gió biển
mang hương vị mặn mà của vùng đất Cam Ranh.
Hồng Phúc